تئوری رژیم غذایی GAPS می‌گوید که حذف برخی از مواد غذایی مانند غلات و قندها می‌تواند به درمان بیماری‌هایی که بر مغز اثر می‌گذارند – مانند اوتیسم و خوانش‌پریشی – کمک کند. اصطلاح GAPS مخفف سندروم روده و روانشناسی (gut and psychology syndrome) است. رژیم غذایی GAPS از این نظریه پیروی می‌کند که سلامت روده با سلامت جسمی و روانی مرتبط است. در این نظریه، بهبود سلامت روده می‌تواند سایر مشکلات سلامتی را بهبود ببخشد.
محققان هنوز این رژیم را به‌طور کامل بررسی نکرده‌اند و در حال حاضر شواهد محدودی وجود دارد که نشان می‌دهد این رژیم می‌تواند مشکلات سلامتی ادعاشده را درمان کند. بحث‌های زیادی پیرامون بنیاد و اساس این رژیم مطرح است.
ما در این مقاله به ادعاهای مطرح‌شده توسط رژیم غذایی GAPS، چگونگی پیروی از این رژیم و فواید احتمالی آن نگاهی می‌اندازیم؛ همچنین لیست‌هایی از مواد غذایی مجاز و یک برنامه غذایی را به‌عنوان مثال ارائه می‌دهیم.
رژیم غذایی GAPS چیست؟
دکتر ناتاشا کمپل مک‌براید که رژیم غذایی GAPS را ابداع کرد، معتقد است که تغذیه نامناسب و روده چکه‌کن یا افزایش نفوذپذیری روده، مسئول بسیاری از مشکلات روانی، عصبی و رفتاری هستند. افراد در رژیم غذایی GAPS باید از خوردن غذاهایی که هضم‌شان دشوار بوده و ممکن است به فلور روده یا پوشش داخلی روده آسیب برسانند، اجتناب کرده و آنها را با غذاهای مغذی که به التیام روده کمک می‌کنند، جایگزین نمایند.
بر طبق تئوری GAPS، روده چکه‌کن باعث انتشار سموم و باکتری‌های مضر به درون جریان خون می‌شود و آنها از این طریق به مغز می‌روند و در عملکرد آن اختلال ایجاد می‌کنند. این نظریه می‌گوید که حذف مواد غذایی آسیب‌رسان به روده می‌تواند به درمان بیماری‌هایی مانند اختلال طیف اوتیسم (ASD)، اختلال کمبود توجه – بیش‌فعالی (ADHD) و خوانش‌پریشی کمک کند.
اگرچه تحقیقات فعلی نشان می‌دهد که ارتباطی بین مغز و روده وجود دارد – به‌خصوص در مورد بیماری‌هایی مانند اضطراب و افسردگی – اما هیچ‌گونه شواهد محکمی در دست نیست که نشان دهد پیروی از رژیم غذایی GAPS باعث بهبود بیماری‌های روانی یا رفتاری خواهد شد.
رژیم غذایی GAPS کدام بیماری‌ها را هدف می‌گیرد؟
دکتر کمپل مک‌براید این رژیم را در اصل با هدف درمان بیماری اوتیسم پسرش طراحی کرد. برخی از افراد نیز از رژیم غذایی GAPS به‌عنوان یک درمان جایگزین برای طیف وسیعی از بیماری‌های روانی و رفتاری استفاده می‌کنند، ازجمله:
- اوتیسم
- ADHD
- خوانش‌پریشی
- کنش‌پریشی
- صرع
- افسردگی
- شیزوفرنی
- اختلال دوقطبی
- اختلال وسواسی –اجباری (OCD)
- اختلال خوردن
- آلرژی‌ها و عدم تحمل غذایی در کودکی
هدف اولیه دکتر کمپل مک‌براید از ابداع رژیم غذایی GAPS، کمک به کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری و روانی بود. با اینحال امروزه برخی از بزرگسالان برای بهبود مشکلات گوارشی‌شان از این رژیم استفاده می‌کنند.
رژیم غذایی GAPS و اوتیسم
دکتر کمپل معتقد است که کودکان به دلیل تغذیه نامناسب و سندروم روده چکه‌کن به اوتیسم مبتلا می‌شوند. او ادعا می‌کند که رژیم غذایی GAPS می‌تواند علائم اوتیسم را درمان کرده یا بهبود ببخشد.
ASD باعث طیف گسترده‌ای از علائم می‌شود که بر ارتباط فرد با دنیای اطراف و نحوه تعاملش با محیط‌های اجتماعی تاثیر می‌گذارد. دانشمندان معتقدند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد ASD نقش دارند.
اکثر کارشناسان می‌گویند که درمانی برای ASD وجود ندارد. اکثر افراد درگیر با ASD، به اوتیسم به‌عنوان چیزی که به درمان یا بهبودی نیاز دارد، نگاه نمی‌کنند. با اینحال بهبود مشکلات سلامتی مرتبط با ASD مانند مشکلات گوارشی، امکان‌پذیر است.
یک بررسی سیستماتیک در سال ۲۰۱۴ دریافت که کودکان مبتلا به ASD در مقایسه با سایر کودکان، مشکلات گوارشی بسیار بیشتری دارند. نویسندگان این بررسی می‌گویند که کودکان اوتیسمی در ابتلا به درد شکم، یبوست و اسهال مستعدتر هستند. علت این امر هنوز مشخص نیست.
یک مطالعه موردی گزارش داد که یک پسربچه ۱۲ ساله پس از ۴ هفته درمان پروبیوتیک، کاهش قابل‌توجهی را در علائم گوارشی و علائم اصلی اوتیسم تجربه کرد.
با اینحال یافته‌های مطالعه سال ۲۰۱۴ که روی ۱۳۳ کودک انجام شد، هیچ‌گونه ارتباطی بین نفوذپذیری روده و وجود علائم ASD پیدا نکرد.
تا به امروز هیچ‌گونه شواهد محکمی وجود ندارد که نشان دهد تغییرات رژیمی، تاثیر قابل‌توجهی روی ASD دارند.
آیا رژیم غذایی GAPS، مزایایی دارد؟
شواهد محکمی وجود ندارد که نشان دهد رژیم غذایی GAPS می تواند به درمان بیماری‌هایی که ادعا می‌کند، کمک نماید.
با اینحال پیروی از این رژیم غذایی می‌تواند سلامت روده فرد را بهبود ببخشد. این رژیم غذایی، افراد را تشویق می‌کند که غذاهای فراوری‌شده کمتری بخورند و درعوض، میوه‌ها، سبزیجات و چربی‌های طبیعی بیشتری مصرف نمایند. این تغییرات رژیمی ساده می‌توانند سلامت روده و سلامت کلی را بهبود ببخشند.
با اینحال دستورالعمل‌های رژیم غذایی GAPS، به‌طور دقیق تمام نیازهای تغذیه‌ای افراد را درنظر نمی‌گیرد. افراد در هنگام پیروی از این رژیم باید مطمئن شوند که ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی دریافت می‌کنند تا به کمبودهای تغذیه ای دچار نشوند.
بخش‌های زیر به بررسی مزایای احتمالی رژیم غذایی GAPS می‌پردازد.
بهبود سلامت روده
رژیم غذایی GAPS می‌تواند سلامت روده را از ۳ راه اصلی بهبود ببخشد:
- حذف شیرین‌کننده‌های مصنوعی: با توجه به برخی از مطالعات حیوانی، شیرین‌کننده‌های مصنوعی می‌توانند تعادل باکتری‌های روده را بهم بزنند و ریسک مشکلات متابولیکی را افزایش دهند.
- تمرکز روی میوه‌ها و سبزیجات: یک مطالعه در سال ۲۰۱۶ شامل ۱۲۲ نفر نشان داد که خوردن میوه‌ها و سبزیجات می‌تواند از رشد یک گونه باکتری بالقوه مضر در روده جلوگیری کند.
- وارد کردن پروبیوتیک‌ها: پروبیوتیک‌ها حاوی تعداد زیادی باکتری‌های مفید ستند. یک مطالعه نشان می‌دهد که خوردن ماست پروبیوتیک ممکن است به کاهش سطوح قند خون در میان افراد مبتلا به سندروم متابولیک کمک نماید.
کنترل برخی از بیماری‌های روحی و رفتاری
با توجه به یک مطالعه مروری، مطالعات بالینی اخیر نشان داده‌اند که میکروب‌های موجود در روده می‌توانند به‌طرز قابل‌توجهی بر عملکرد مغز تاثیر بگذارند.
محققان می‌گویند که عدم تعادل میکروب‌ها و باکتری‌های روده می‌تواند در بروز شیزوفرنی و سایر مشکلات رفتاری پیچیده نقش داشته باشد.
یافته‌های یک بررسی سیستماتیک در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که پروبیوتیک‌ها، پتانسیل درمانی زیادی در رفع علائم افسردگی دارند.
با اینحال هنوز هیچ تحقیق جامعی وجود ندارد که نشان دهد تغییر رژیم غذایی می تواند این بیماری‌ها را به‌طور موثر درمان نماید.
چگونه رژیم غذایی GAPS را دنبال کنید؟
برای دنبال کردن رژیم غذایی GAPS، غلات، شکر، سویا، لبنیات پاستوریزه، سبزیجات نشاسته‌ای و غذاهای فراوری‌شده را از رژیم غذایی‌تان حذف کنید. این رژیم بسیار محدودکننده است و به پایان رساندن آن ممکن است تا ۲ سال طول بکشد.
رژیم غذایی GAPS، ۳ مرحله دارد:
۱. رژیم معرفی (آشناسازی)
دکتر مک‌براید توصیه می‌کند که افراد قبل از شروع رژیم غذایی GAPS کامل از رژیم معرفی پیروی کنند.
در حالی که این مرحله بسیار محدودکننده است اما هدف آن التیام روده و کاهش سریع علائم گوارشی است. این فاز می‌تواند از چند هفته تا ۱ سال طول بکشد.
رژیم آشناسازی، ۶ مرحله پیش‌رونده دارد. هر مرحله، مواد غذایی جدید را معرفی می کند. افراد در صورت مشاهده علائم گوارشی نباید به مرحله بعد بروند. این علائم عبارتند از:
- اسهال
- نفخ
- گاز
- یبوست
- درد شکمی
مرحله ۱
این رژیم در مرحله ۱ شامل مواد غذایی زیر است:
- آب قلم خانگی
- ماهی یا گوشت آبپز
- سبزیجات کاملا پخته
- پروبیوتیک‌ها مانند آب سبزیجات تخمیرشده، ماست یا کفیر و آب پنیر تخمیرشده خانگی
- چای زنجبیل یا بابونه با عسل خام
- آب تصفیه‌شده
مرحله ۲
در مرحله ۲، مواد غذایی زیر را اضافه کنید:
- زرده تخم مرغ خام و ارگانیک
- کاسرول درست‌شده با گوشت و سبزیجات
- ماهی تخمیرشده
- کره آب‌کرده خانگی
مرحله ۳
در مرحله ۳، مواد غذایی زیر ا اضافه کنید:
- آووکادو
- کلم ترش و سبزیجات تخمیرشده
- پنکیک‌های GAPS
- تخم‌مرغ نیمروی درست‌شده با کره آب‌کرده، چربی غاز یا چربی اردک
- مکمل‌های پروبیوتیک
مرحله ۴
در مرحله ۴، مواد غذایی زیر را اضافه کنید:
- گوشت‌های کبابی یا گریل‌شده
- روغن زیتون تهیه‌شده به روش پرس سرد
- آب هویج تازه گرفته‌شده
- میلک‌شیک GAPS
- نان GAPS
مرحله ۵
در مرحله ۵، مواد غذایی زیر را اضافه کنید:
- پوره سیب پخته‌شده
- سبزیجات خام مانند کاهو و خیار پوست‌کنده
- آب‌میوه پرس‌شده
مرحله ۶
در مرحله ۶، مواد غذایی زیر را اضافه کنید:
- سیب خام پوست‌کنده
- میوه خام
- مصرف عسل را افزایش دهید
- نان، کیک و شیرینی شیرین‌شده با میوه خشک
بسیاری از افراد پس از کامل کردن رژیم معرفی، به‌سراغ رژیم غذایی GAPS کامل می‌روند.
۲. رژیم غذایی GAPS کامل
در طول رژیم غذایی GAPS، از تمام غلات، قندها، سبزیجات نشاسته‌ای، کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده و غذاهای فراوری‌شده اجتناب کنید. این مرحله ۱٫۵ تا ۲ سال طول می‌کشد.
مواد غذایی مجاز در رژیم GAPS عبارتند از:
- تخم مرغ
- گوشت، ماهی و صدف (فقط تازه یا یخ‌زده)
- میوه‌ها و سبزیجات تازه
- سیر
- چربی‌های طبیعی مانند روغن زیتون، روغن نارگیل و کره آب‌کرده
- مقدار متعادلی آجیل
- محصولات پخته‌شده GAPS (نان، کیک، شیرینی) که با آجیل پودرشده درست شده‌اند
همچنین رژیم غذایی GAPS توصیه می‌کند که افراد:
- تا آنجا که ممکن است از مواد غذایی ارگانیک استفاده کنند
- از تمام غذاهای بسته‌بندی و فراوری‌شده اجتناب کنند
- با هر وعده، مواد غذایی تخمیرشده بخورند
- با هر وعده، آب قلم بنوشند
- از خوردن میوه با وعده‌های غذایی اجتناب کنند
- تمام غذاهای پروتئینی را با سبزیجات – که این نظریه می‌گوید سطوح اسیدیته بدن را نرمال نگه می‌دارند – ترکیب کنند
۳. فاز معرفی مجدد
پس از حداقل ۶ ماه هضم (گوارش) طبیعی، افراد می‌توانند به‌سراغ فاز معرفی مجدد بروند.
مرحله نهایی رژیم غذایی GAPS شامل معرفی مجدد آیتم‌های غذایی در طول یک دوره چندماهه است که این کار به تدریج انجام می‌شود.
این رژیم غذایی توصیه می‌کند که با سیب‌زمینی و غلات تخمیرشده شروع کنید. درابتدا از وعده‌های کوچک استفاده کرده و تا زمانی که مشکلات گوارشی پیدا نکرده‌اید، مقدار غذا را به تدریج افزایش دهید. این روند را با سبزیجات نشاسته‌ای، غلات و لوبیاها ادامه دهید.
بسیاری از افراد پس از اتمام رژیم غذایی GAPS همچنان از غذاهای به‌شدت فراوری‌شده و تصفیه‌شده اجتناب می‌کنند.
لیست مواد غذایی رژیم GAPS
افراد می توانند مواد غذایی زیر را در رژیم GAPS مصرف کنند:
- آب قلم
- گوشت ترجیحا بدون هورمون یا گوشت دام تغذیه‌شده با علف
- ماهی
- صدف
- چربی‌های حیوانی
- تخم مرغ
- میوه‌های تازه و سبزیجات غیرنشاسته‌ای
- نوشیدنی‌ها و مواد غذایی تخمیرشده
- پنیرهای سفت و طبیعی
- کفیر
- نارگیل، شیرنارگیل و روغن نارگیل
- آجیل
- لوبیا سفید
مواد غذایی که باید از آنها اجتناب کنید:
- شکر و شیرین‌کننده‌های مصنوعی
- شربت‌ها
- الکل
- غذاهای فراوری‌شده و بسته‌بندی‌شده
- غلات مانند برنج، ذرت، گندم و جو
- سبزیجات نشاسته‌ای مانند سیب‌زمینی و یام (سیب‌زمینی هندی)
- شیر
- لوبیاها بجز لوبیای سفید و سبز
- قهوه
- چای پررنگ
- سویا
یک نمونه از برنامه غذایی رژیم GAPS
روزتان را با یکی از موارد زیر شروع کنید:
- ۱ لیوان آب تصفیه‌شده با برش‌های لیمو و کفیر
- ۱ لیوان آب سبزیجات و آب‌میوه تازه گرفته‌شده
برای صبحانه:
- پنکیک‌های GAPS با رویه کره یا عسل
- ۱ لیوان چای زنجبیل و لیمو
برای ناهار:
- گوشت یا ماهی با سبزیجات
- ۱ فنجان آب قلم خانگی
- ۱ وعده پروبیوتیک مانند کیمچی، کلم ترش، ماست یا کفیر
برای شام:
- سوپ سبزیجات خانگی درست‌شده با آب قلم
- ۱ وعده پروبیوتیک مانند کیمچی، کلم ترش، ماست یا کفیر
خلاصه
رژیم غذایی GAPS ادعا می‌کند که برای درمان اوتیسم و سایر بیماری‌های روحی و رفتاری مفید است. با اینحال تحقیق معتبری وجود ندارد که از این ادعا حمایت کند.
همانطور که در صنعت رژیم غذایی معمول است، به‌نظر می‌رسد که رژیم GAPS بخشی از یک برنامه بازاریابی بزرگتر باشد. وبسایت رسمی این رژیم در کنار ارائه توصیه‌های تغذیه‌ای، کتاب، مکمل، DVD، روغن‌های ضروری و .. نیز می‌فروشد.
مردم باید با احتیاط اقدام کنند
افرادی که می‌خواهند رژیم غذایی GAPS را امتحان کنند، می‌توانند برای کسب اطلاعات بیشتر با یک کارشناس رژیم GAPS مشورت نمایند. با اینحال آنها باید درابتدا نظر یک متخصص تغذیه را جویا شوند.
منبع: www.medicalnewstoday.com
